Մայիսի 24-25-ը Հայաստանի մայրաքաղաքում Երևանի Պետական Համալսարանի Իրանագիտության ամբիոնի կողմից կազմակերպվեց թալիշական 3-րդ միջազգային համաժողովը: Միջոցառման մեկնարկը տրվեց գիտաժողովի հոլովակի ցուցադրությամբ: Բացման ու ողջույնի խոսքով հանդես եկավ Երևանի Պետական Համալսարանի Իրանագիտության բաժնի վարիչ դոցենտ Վարդան Ոսկանյանը:
Նա իր խոսքում նշեց, որ հայ ժողովուրդը եւ Հայաստանը, որպես պատմականորեն մեր տարածաշրջանի բոլոր ժողովուրդներին մարդասիրական եւ մշակութային օգնության առաքելություն կրող երկիր, շարունակում են իրենց գործունեությունը թալիշ ժողովրդին օժանդակություն ցուցաբերելու գործում, «ով Ադրբեջանում, Թալիշստանի բնօրինակի երկրում զրկված է տարրական հնարավորություններից եւ նրանց լեզուն սովորելու իրավունքը, մշակույթ, պատմություն: Մենք իրականում հաստատում ենք Ադրբեջանի Հանրապետության ավտոքթոն ժողովուրդների միջեւ հասարակական դիվանագիտության կամուրջները, որոնք շատ դեպքերում իրենց կամքի դեմ էին ընդգրկվել հայերի դեմ պայքարում, հատկապես ղարաբաղյան պատերազմի ժամանակ: Եվ այս ժողովուրդների ներկայացուցիչները, մասնավորապես, թալիշները, մեկ անգամ եւս մասնակցում են նման գիտաժողովներին, հայտարարում են ոչ միայն Հարավային Կովկասի տարածաշրջանում իրենց մշակութային, լեզվական եւ պատմական ներկայությունը, այլեւ արտահայտում են իրենց խաղաղ կամուրջները հայ ժողովրդին կառուցելու պատրաստակամությունը:
Վարդան Ոսկանյանը նշեց, որ Հայաստանը առաջատար երկիր է թալիշական կրթության ոլորտում, եթե ոչ առավել առաջադեմ. «Աշխարհում ոչ մի բուհում, բացառությամբ հայկական բուհերից, թալիշ լեզվի եւ թալիշի մշակույթը, առանձին գիտություններ են: Թալիշները իրենց հայրենիքում զրկված են նման կոնֆերանսներ անցկացնելու իրավունքից, զրկված են իրենց մայրենի լեզվով խոսելու իրավունքից, պահպանելով իրենց ինքնությունը եւ սեփական պատմությունը », - ասաց Ոսկանյանը, հավելելով, որ այսօր շատ թալիշները հալածվում են Ադրբեջանում, փորձելով սովորել իրենց լեզուն եւ մշակույթը:
Կոնֆերանսի ընթացքում ընթերցվեցին Ռուսաստանի Դաշնության Թալիշ սփյուռքի վարչության նախագահ Իսմայիլ Շաբանովի եւ Թալիշ-Մուղան ինքնավար հանրապետության նախագահ Ալագրամ Գումմաթովի ուղերձները `նշելով, որ թալիշ ժողովուրդը ողջ աշխարհում խաղաղություն է եւ հատկապես Հարավային Կովկասի տարածաշրջանում:
Ալաքրամ Հումմատովի ուղերձը նաեւ շեշտում է, որ Թալիշի պատմությունը եւ լեզուն ադրբեջանական բուհերում չեն ուսումնասիրվում, իսկ Հայաստանում Թալիշովի ուսումնասիրությունները գտնվում են բարձրագույն ակադեմիական մակարդակում. «Ադրբեջանում թալիշների ընդհանուր վիճակը վատթարանում է, եւ Բաքվի սնման քաղաքականությունը միայն խստացրել է: Թալիշի մտավորականության ճակատագիրը մեզ համար ամենավառ ապացույցն է: Համաժողովի ընթացքում հիմնական զեկուցումներով հանդես եկան Ռուսաստանի Դաշնությունից Զահիրադդին Իբրահիմին «Ադրբեջանական ազգայնականությունը` Հարավային Կովկասի տարածաշրջանի կայունության և անվտանգության սպառնալիք», Ֆրանսիայից Ալի Ռաֆիի «Թալիշերենը և լեզվական ինքնության քայքայման սպառնալիքը» թեմաներով:
Համաժողովի ընթացքում տեղի ունեցավ նաև նիստ, որի նախագահության կազմում էին Ալի Ռաֆիին, (Ֆրանսիա) ,Գառնիկ Գևորգյանը (ՀՀ), Աբբաս Փանահի (ԻԻՀ),Արտյոմ Տոնոյան (ՀՀ), Զահիրադդին Իբրահիմին (ՌԴ), Հասմիկ Կիրակոսյանը(ՀՀ): Այստեղ զեկուցումներով հանդես եկան Զահիրադդին Իբրահիմին (ՌԴ) - «Ադրբեջանական ազգայնականությունը` Հարավային Կովկասի տարածաշրջանի կայունության և անվտանգության սպառնալիք»,Ալի Ռաֆիի (Ֆրանսիա) - «Թալիշերենը և լեզվական ինքնության քայքայման սպառնալիքը»,Զաբիլ Մահարրամով (ՌԴ) - «Թալիշական հեռուստատեսությունը արդի փուլում»,Ռամին Սաֆարնիա (ԻԻՀ) - «Թալիշական գրականության անվանի ներկայացուցիչների փնտրտուքում»,Աբբաս Փանահի (ԻԻՀ) - «Թալիշների դերը Ղաջարական շրջանի հասարակական զարգացումներում», Արտյոմ Տոնոյան (ՀՀ) - «Թալիշական հիմնահարցը ադրբեջանական, այսպես կոչված, բազմամշակութայնության համատեքստում», Հուման Աշրաֆը (ԻԻՀ) – «Սեյյեդ Աշրաֆ Շոջայի Դիվան. Իրանի Սահմանադրական հեղափոխության թալիշ առաջնորդը»Մաջիդ Քարիմին (ԻԻՀ) – «Մուղանի Սովետական Հանրապետության ձևավորման պատճառները և խորհուրդը»,Գառնիկ Գևորգյան (ՀՀ) - «Զուլֆուղար Ահմադզոդան՝ թալիշական ազգային շարժման հիմնադիր»,Արմին Ֆարիդի (ԻԻՀ) - «Թալիշստանը արդի աշխարհաքաղաքական համատեքստում»,Հասմիկ Կիրակոսյանը (ՀՀ) - «Շեյխ Սաֆիադդին Արդաբիլիի դուբեյթիների լեզուն և թալիշերենը»,Նունիկ Դարբինյանը (ՀՀ) - «Արևելյան հնաոճ գորգեր։ թալիշական գորգ» Ահարոն Վարդանյանը (ՀՀ) - «Թալիշական-թաթական բարբառների գենետիկ ընդհանրությունների շուրջ»Սուսաննա Ձվակերյանը (ՀՀ) - «Ժամանակակից թալիշական ԶԼՄ-ների լեզվի որոշ առանձնահատկությունների շուրջ»,էլշան Հասանովը (ՌԴ) – «ՌԴ Եկատերինբուրգի մարզի թալիշական սփյուռքը»,Սիրանուշ Վարդանյան (ՀՀ) - «Նարդարանյան դեպքերը՝ ԱՀ շիայական շարժման առանցքային իրադարձություն», Ռամին Սաֆարնիա (ԻԻՀ) – «Ադրբեջանական թալիշների իրավունքների հիմնախնդիրը միջազգային իրավունքի համատեքստում», Հակոբ Ավչյան (ՀՀ) - «Թալիշերենի գրական ստանդարտի ձևավորման շուրջ» թեմաներով:Նշենք, որ յուրաքանչյուր նիստից հետո տեղի էր ունենում քննարկում զեկուցողներին ուղղված հարցուպատասխանի միջոցով:
Այսպիսով՝ գիտաժողովը նշանակալի էր ու փաստացի շարունակությունն էր նախկինում կրկին Հայաստանում կայացած առաջին եւ երկրորդ գիտաժողովների: Գիտաժողովին մասնակցեցին հյուրեր արտասահմանյան երկրներից, այդ թվում` ազգությամբ թալիշ գիտնականներ եւ հասարակական գործիչներ Իրանի Իսլամական Հանրապետությունից, Ռուսաստանի Դաշնությունից, Ֆրանսիայից:
Կային նաեւ հայաստանցի մասնակիցներ: Գիտաժողովի հիմնական խնդիրը Հայաստանում զարգացող թալիշագիտության ձեռքբերումները նաեւ միջազգային հանրությանը ներկայացնելն է: Այսակադեմիական հերթական միջոցառումը ինչ-որ առումով մշակութային եւ հումանիտար օգնություն է մեր տարածաշրջանում բնակվող թալիշ ժողովրդին, որովհետեւ, ցավոք, ադրբեջանաբնակ թալիշները զրկված են ոչ միայն իրենց մշակույթը, լեզուն եւ պատմությունն ուսումնասիրելուց, այլեւ այդ ոլորտում որեւէ հանրային միջոցառում կազմակերպելու տարրական իրավունքներից:
Հետևաբար` այս իմաստով Հայաստանը եւ ԵՊՀ Իրանագիտության ամբիոնը բացառիկ դերակատարություն ունեն թալիշների լեզուն, մշակույթը եւ պատմությունն աշխարհին ճանաչելի դարձնելու, Ադրբեջանական Հանրապետության տարածքում բնակվող տեղաբնիկ այս ժողովրդի հետ հոգեւոր կապը պահպանելու առումով, ինչը նաեւ նպաստում է մեր տարածաշրջանում կայունության եւ անվտանգության ամրապնդմանը:
Ըստ արդյունքների ընդունվեց գիտաժողովի հայտարարություն, որը կապահովի հետագա նպատակներն ու ուղղությունները զարգացման թալիշագիտական, ինչպես նաեւ ծրագրերը միջեւ հարաբերությունների զարգացման եւ հայերեն թալիշ ժողովրդի, մասնավորապես, գիտական, մշակութային եւ այլ ոլորտներում համալսարանում:
Վերջում հավելենք, որ գիտաժողովում որոշեց հրատարակել անալոգիական հայերեն-թալիշերեն բառարան, որի միջոցով հնարավորություն կլինի թարգմանել հայ բանաստեղծների ստեղծագործությունները նշված լեզվով: Իսկ գիտաժողովի պարբերականությունը լինելու է երկու տարին մեկ անգամ, որպիսի համաժողովի շրջանակներն ընդլայնվեն ու քննարկեն նախորդ տարիների աշխատանքներն ու բաց թողումները լրացվեն: