Ամենազարմացնող ու ոգեշնչող հերոսապատումները կարող ենք լսել Սառնաղբյուրցիների հետ զրուցելիս, ովքեր իրենց մեծերից լսելով փոխանցում են սերնդե սերունդ։
Սառնաղբյուրի (պատմության մեջ հայտնի՝ Սոգութլի) բնակիչ Կարեն Շաբոյանը ասում է․ <<Սառնաղբյուրի ճակատամարտը մեր պամության լավագույն էջերից է և իր արժանի տեղն է զբաղեցնում Մայիսյան հերոսամարտերի շարքերում >> :
Կարեն Շաբոյանը նաև պատմում է իր նախատատի մասին, ով ըստ ավանդազրույցների ավելի քան 100 թուրք է սպանել: Գյուղում բոլորը գիտեն նրա քաջությունների մասին. <<Իմ նախատատը Նուբարը կամ Նուբեն, հալած յուղը տաք-տաք լցրել է քնած փաշայի բերանը և սպանել, պատմում են, որ նա 100 թուրք է սպանել>։
Գյուղի տարեց բնակիչներից Թելլի Գասպարյանն էլ պատմում է, որ գյուղացիները կռվել են ձեռքի տակ եղածով՝ բահով, եղանով․․․:
<<1918 թվականի մարտերի մասին լսել եմ ամուսնուս հայրիկից, շատ էր պատմում գյուղի հերոսական պատմություններից, նա այդ ժամանակ 15 տարեկան է եղել, ինքն էլ լսել է իր հորից: Այն ժամանակ իմ պապիկի քույրը՝ Հոռոմսիմը, ով ամուսնացած էր Սիրվանջյուղում (այժմ Լեռնակերտ), լսելով, որ թուրքը մոտենում է իրենց գյուղին, այնուհետև մտնելու են Սոգյութլու, որոշել է կանգնեցնել թշնամուն: Պայմանավորվելով իր ամուսնու և համագյուղացիների հետ, որոշել են խաբեությամբ սպանել թուրք փաշային: Հոռոմսիմը շատ գեղեցիկ կին է եղել և հրապուրել է փաշային՝ խոստանալով ամուսնանալ նրա հետ, և երբ փաշան անզեն է եղել գյուղացիները սպանել են նրան և իր զինվորներին: Հոռոմսիմը վեց օր մնացել է հինգ մետր խորության մի նկուղում, որպեսզի թուրքերը չգտնեն նրան։ Գյուղացիները գիշերը թաքուն են կերակրել նրան>>:
Շարունակելով պատմությունը տիկին Թելլին մանրամասնում է.<<Գունա հանդամասով թուրքերը շարժվում են դեպի Սոգյութլու, այդ ժամանակ գյուղացիները պատսպարված են լինում ձորում և հարմար պահին հարձակվում են թուրքերի վրա, մի մասը փախչում են, իսկ մյուս մասին տեղում սպանում: Գյուղացիները համախմբված հետ են շպրտում թշնամուն>>:
Թուրքական հարձակումներից գյուղում ոչ ոք չի տուժել, միայն թշնամին է խուճապահար փախչել:
<< Գյուղի վրա հարձակումը եղել է տարբեր կողմերից, այս անգամ Ձիթհանքով գյուղի կողմից սարերով թուրքը մոտենում էր գյուղին: Այդ տեղեկությունը ստանալուց հետո գյուղի Սոլո Կարապետի երեք տղաները և մեկ ընկերը, նրանց հետ միասին կանայք. տղամարդիկ ձիերի վրա իսկ կանայք՝ Փաշոն, Նուբեն, Զառոն, պարկերով ավազը ուսերին, եղանները ձեռքներին, շարժվում են առաջ: Կանայք գոռում են. <<Բարուտը բերի~նք, բարուտը>>,- այս լսելով թշնամին մտածում է զորք է մոտենում և փախուստի դիմում գյուղ չմտած>>,-հպարտությամբ խոսքը եզրափակեց Թելլի Գասպարյանը:
Սառնաղբյուրի հերոսական պատումները ոգեշնչել են սերունդներին: Պապերի օրինակով նոր սերունդն էլ ուզում է օր առաջ զինվորագրվել հայրենիքի պաշտպանության գործին։
8-ամյա Դավիթը գիտի, որ հերոսների գյուղում է ծնվել: Չնայած փոքր տարիքին, լավ է գիտակցում, որ հայը թշնամի ունի: Իսկ այն հարցին, թե ինչ է դառնալու երբ մեծանա, առանց երկար-բարակ մտածելու, ժպիտը դեմքին պատասխանում է.
<<Ես զինվոր եմ դառնալու, որ գնամ կռվեմ ու իմ քուրիկներին, մամային ու տատիկին պաշտպանեմ։ Ես ոչնչից ու ոչ մեկից չեմ վախենում>>:
Սառնաղբյուրի հերոսապատումները պատմության մեջ հիշատակվում են որպես Սոգյութլուի գոյամարտ, որը ոչ միայն փրկեց տասնյակ հազարավոր հայերի սրի քաշվելուց,այլև կռվի մեջ քաշելով թուրքական ուժերի մի մասին՝ իր նպաստը բերեց Սարդարապատի ճակատամարտի հաղթանակին:
Նելի Կարապետյան