Ստրասբուրգ, 08.12.2020 - Հայաստանը պետք է նպաստի ասորերեն, հունարեն, քրդերեն և եզդիերեն լեզուներով նախադպրոցական կրթության գոնե մի զգալի մասի ապահովմանը ներմուծի հանրային հեռուստածրագրում այս լեզուներով հեռարձակում։ Նաև պետք է բարելավի փոքրամասնությունների բոլոր լեզուներով նախնական և երկրորդական մակարդակներում ուսուցումը, քայլեր ձեռնարկի ապահովելու, որպեսզի այդ լեզուներով խոսող անձինք կարողանան օգտագործել դրանք վարչական և դատական մարմինների հետ շփման մեջ, նպաստել համապատասխան համայնքներում փոքրամասնությունների լեզուներով տեղանունների օգտագործմանը / ընդունմանը , ինչպես նաև համապատասխան ֆինանսավորում տրամադրել մշակութային գործունեության և ազգային փոքրամասնությունների միավորումների համար:
Սրանք ԵԽ Նախարարների կոմիտեի կողմից այսօր տրված գերակա առաջարկություններն են ՝ հիմնված Փորձագետների կոմիտեի կողմից Տարածաշրջանային կամ փոքրամասնությունների լեզուների եվրոպական խարտիայի հիման վրա պատրաստված գնահատման զեկույցի վրա։ 2020-ի փետրվարին փորձագետները այցելել էին Հայաստան։
Տարածաշրջանային կամ փոքրամասնությունների լեզուների եվրոպական խարտիան Հայաստանում ուժի մեջ է մտել 2002 թ.-ին և տարածվում է հետևյալ լեզուների վրա `ասորերեն, գերմաներեն, հունարեն, քրդերեն, ռուսերեն, ուկրաիներեն և եզդիերեն:
Եվրոպայի խորհրդի փորձագետներն իրենց զեկույցում նշում են, որ ասորիների, քրդերի և եզդիների իրավիճակը վերջին չորս տարիների ընթացքում բարելավման որևէ հստակ նշաններ չի ցույց տվել, հատկապես կրթության և դատական ոլորտի ոլորտներում:
Ինչ վերաբերում է կրթությանը, ապա ռուսերենը օգտագործվում է նախադպրոցական մակարդակում, սակայն նախադպրոցական կրթության զգալի մասը ապահովելու անհրաժեշտությունը կա նաև ասորերեն, հունարեն, քրդերեն և եզդիերեն լեզուներով:
Ռուսերենով դասավանդումը հասանելի է նախնական, երկրորդական և տեխնիկական և մասնագիտական մակարդակներում: Որոշ նախնական և միջնակարգ դպրոցներում որոշ չափով ուսուցանվում է ասորերեն, քրդերեն և եզդիերեն, բայց պարզ չէ, թե քանի աշակերտ է ընդգրկված: Հունարենը դասավանդվում է տեխնիկական և արհեստագործական կրթության մեջ: Մի քանի հիմնական և միջնակարգ դպրոցներ ապահովում են գերմաներենի ինտենսիվ ուսուցում: Ուկրաիներենը չի դասավանդվում տարրական կամ միջնակարգ կրթական համակարգում:
Փոքրամասնությունների լեզուների ուսուցիչների պակասը նույնպես խոչընդոտ է փոքրամասնությունների լեզվի ուսուցման զարգացման գործում: Ավելին, անհրաժեշտ է հրատարակել փոքրամասնությունների լեզուները դասավանդելու ժամանակակից ուսուցողական նյութեր:
Հայաստանի օրենսդրությունը չի երաշխավորում փոքրամասնությունների լեզուների օգտագործման իրավունքը դատական մարմինների առջև, եթե փոքրամասնությունների լեզուն խոսողը տիրապետում է հայերենին. սա չի համապատասխանում Հայաստանի կողմից վավերացված Եվրոպական խարտիային:
Պետական մարմինները մատչելի են դարձրել որոշակի վարչական տեքստեր և ձևեր միայն ռուսերեն, բայց ոչ փոքրամասնությունների այլ լեզուներով: Որոշակի քաղաքապետարաններում հնարավոր է նաև ներկայացնել բանավոր կամ գրավոր դիմումներ ռուսերենով: Ասորերեն, քրդերեն և եզդիերեն օգտագործվում են միայն տեղական իշխանությունների հետ բանավոր հաղորդակցության մեջ: Հունարենը կարծես թե չի օգտագործվում իշխանությունների հետ շփումների ժամանակ: Որոշ քաղաքապետարաններ ունեն պաշտոնական անվանումներ փոքրամասնությունների լեզուներով, բայց չկա այդպիսի անունների օգտագործումը կամ ընդունումը խթանող ընդհանուր քաղաքականություն:
Հայաստանի Հանրային ռադիոն հաղորդումներ է հեռարձակում ասորերեն, հունարեն, քրդերեն, ռուսերեն և եզդիերեն լեզուներով: Հայաստանի Հանրային հեռուստատեսությունը պարբերաբար հեռարձակում է ազգային փոքրամասնությունների մասին տեղեկատվական հաղորդումներ ՝ հայերեն կամ ռուսերեն: Բացի այդ, ռուսերենը փոքրամասնության միակ լեզուն է, որով լույս են տեսնում ամենօրյա կամ շաբաթական թերթեր: Ռուսերենը սովորաբար օգտագործվում է նաև տնտեսական կյանքում և միջսահմանային համագործակցության մեջ, ինչը չի կարելի ասել փոքրամասնությունների մյուս լեզուների համար:
Հայաստանի իշխանությունները որոշակի ֆինանսական աջակցություն են ցուցաբերել փոքրամասնությունների բոլոր լեզուներով տարբեր հրատարակություններին և մշակութային գործունեությանը:
Ընդհանուր առմամբ, կառուցվածքային մոտեցման բացակայությունը պահպանվում է Եվրոպական խարտիայով Հայաստանի պարտավորությունների մասով: Բայց, ազգային փոքրամասնությունների միություններին ֆինանսական աջակցությունը չափազանց ցածր է `Կանոնադրության գործնական իրականացմանն արդյունավետորեն նպաստելու համար:
Արդարադատության նախարարությունը պատրաստել է «Ազգային փոքրամասնությունների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագիծ: Փորձագետների կոմիտեն նշում է օրենքի նախագծի մի քանի խնդրահարույց կողմեր, ինչպիսիք են համայնքներում փոքրամասնությունների լեզվով խոսողների շեմի չափազանց բարձր (20%) ներդրումը, որպեսզի կարողանան փոքրամասնությունների լեզու օգտագործել իշխանությունների հետ շփման մեջ: Այնուամենայնիվ, Փորձագետների կոմիտեն ողջունում է «Ազգային փոքրամասնությունների մասին» օրենք ընդունելու Հայաստանի մտադրությունը և իշխանություններին կոչ է անում շուտափույթ ավարտել օրենսդրական գործընթացը: Հաշվի առնելով, որ լեզվի գործածության հետ կապված մի շարք ասպեկտներ չեն ընդգրկվում օրենքի նախագծում, Հայաստանում Խարտիան կմնա որպես փոքրամասնությունների լեզուների խթանման իրավական հղում: «Ուստի կանոնադրության իրականացումը չափազանց կարևոր է», - շեշտվում է զեկույցում:
Նախարարների կոմիտեն հրավիրում է Հայաստանի իշխանություններին մինչև 2021 թվականի մայիսի 1-ը ներկայացնել Փորձագետների կոմիտեի հինգերորդ գնահատման զեկույցում պարունակվող անհապաղ գործողությունների վերաբերյալ առաջարկությունների վերաբերյալ տեղեկատվությունը:
Այս մասին հայտնում են Եվրոպայի խորհրդի լրատվական ծառայությունից։
Ի դեպ, նման հանձնարարականներ են տրվել նաեւ Խորվաթիային, Չեռնոգորիային եւ Շվեդիային։
orer.eu