Հարցազրոյց Արբանյակների և արբանյակային համակարգերի փորձագետ Րաֆֆի Մուսալյանի հետ
,,Ռադարմեդիա,,ի թղթակիցը զրուցում է Ադրբեջանի գնած Սփոթ 7 արբանյակին առիթով Հայաստանի անելիքների մասին
Radar Media Info Sud-Caucase-Ղարաբաղի երկրորդ պատերազմի ընթացքում մենք շատ ենք խոսել անօդաչու թռչող սարքերի մասին, կարո՞ղ ենք նաև համարել, որ տիեզերական տեխնոլոգիաները դեր են խաղացել և ինչպե՞ս գնահատել դրանց ազդեցությունը:
Րաֆֆի Մուսալյան.Հայերի վրա ընկած անօդաչու թռչող սարքերի քանակը ղեկավարվում էր ոչ թե արբանյակներով, այլ F16 տիպի ինքնաթիռներով, որոնք ղեկավարում էին թուրքական բանակի սպաները: Հետևաբար, տիեզերական տեխնոլոգիաները ուղղակիորեն չէին մասնակցում մարտական գործողություններին: Բայց SPOT 7 երկրային դիտման արբանյակը, որը Ադրբեջանը գնել է Ֆրանսիայից, անշուշտ օգտագործվել է արբանյակային նկարներ հավաքելու համար, որոնք թույլ են տվել թիրախների տեղադրումը, այսինքն `Հայաստանի և Արցախի ամբողջական քարտեզագրումը:
Միայն ամերիկացիներն են տիրապետում «անօդաչու-արբանյակ» տեխնոլոգիային, որը թույլ է տալիս անօդաչու թռչող սարքերն ուղղակիորեն արբանյակների միջոցով վարել՝ իմ իմացությամբ, նույնիսկ եթե այդ բարձր տեխնոլոգիան արդեն այլ տերությունների ՝ Ռուսաստանի, Չինաստանի և նույնիսկ Թուրքիայի մոլուցքն է, դեպի իր ապագա արբանյակները Göktürk անունով, որը կոչվում է մի տոհմ, որը ղեկավարում էր Մոնղոլիան և Կենտրոնական Ասիան և նպաստում էր դեպի Կասպից ծովի թուրքերի ընդլայնմանը:
Աշխարհի բոլոր բանակները վերլուծում և ուսումնասիրում են այս պատերազմը `անօդաչու թռչող սարքերի օգտագործման այսպիսի մասշտաբով, որը երբևէ հավասար չէր որևէ այլ հակամարտությունում կիրառմանը: Չնայած հերոս զինվորներին, Հայաստանը տեխնոլոգիական առումով գերազանցվեց լեհական հեծելազորի նման ՝ ինչպես Հիտլերի «Պանցերների» դեմ: Սա անկասկած դաս է, որը մենք կարող ենք քաղել տեղի ունեցածից, և դա պատմության մեջ առաջինն է։ Պարտադիր չէ, որ հաղթողները համարձակ լինեն: Ալիևը ցույց տվեց, որ վախկոտներով բնակեցված հարուստ երկիրը, որը մինչ այդ ի վիճակի չէր ինքնուրույն տարածքներ վերցնել, կարող էր պատերազմ շահել անօդաչու թռչող սարքերի, որակյալ քարտեզագրության և վարձկանների զանգվածային օգտագործման շնորհիվ:
Radar Media Info Sud Caucase- Ի՞նչ է ներկայացնում SPOT 7-ի վաճառքը Ֆրանսիայի համար ֆինանսական առումով, արդյո՞ք դա կարևոր վաճառք էր: Ինչպե՞ս է ընթանում այս տեսակի վաճառքը, ո՞վ է այն կատարել, ե՞րբ:
Րաֆֆի Մուսալյան. Ֆրանսիան SPOT արբանյակների ծրագիրը ներդրել է նախ իբրեւ երկրի դիտման քաղաքացիական ծրագիր: Օպտիկայի ոլորտում իր փորձի կատարելագործումը հնարավորություն տվեց նրան տեղափոխվել ռազմական փուլ ՝ զարգացնելով «Պլեադներ» համաստեղության արբանյակները, շատ ավելի բարձր լուծաչափով, որոնք նախատեսվում է աստիճանաբար փոխարինել SPOT արբանյակները, ինչն էլ Ֆրանսիային թույլ տվեց վաճառել SPOT 7-ը Ադրբեջանին:
Դա, անշուշտ, շատ լավ ֆինանսական գործարք էր Ֆրանսիայի համար, քանի որ այն թույլ տվեց մեծ փորձի փոխանցում, որին պետք է ավելացնել նաև Բաքվի մերձակայքում բացված արբանյակային կառավարման նոր կենտրոնի անձնակազմի վերապատրաստումը:
2018-ի հուլիսին էր, որ Ֆրանսիայի Հանրապետության Նախագահ Էմանուել Մակրոնը Ելիսեում ընդունեց Ադրբեջանի «ցմահ նախագահ» բռնակալ Ալիևին ՝ CNES- ի («Տիեզերական ուսումնասիրությունների ազգային կենտրոն») շրջանակային համաձայնագիր ստորագրելու «Ազերկոսմոս» գործակալության հետ, որը գտնվում է Ալիևի անմիջական իշխանության ներքո ՝ այդպիսով ինստիտուցիոնալ կապ ստեղծելով երկու երկրների միջև: Տեքստը, մասնավորապես, սահմանում էր «հեռահար արբանյակների, Երկրի դիտարկման և տիեզերքի հետախուզման ոլորտում տեխնիկական համագործակցության շրջանակները»: Այսպիսով, Azercosmos- ը միացավ Space Climate Observatory- ին `ֆրանսիական նախագծին, որի նպատակն է տիեզերական դիտարկման ռեսուրսները դնել կլիմայի փոփոխության հետազոտության ծառայությանը, մասնավորապես` դիտելով դրա ազդեցությունը էկոհամակարգերի և բնակչության վրա: Այս շրջանակային համաձայնագրով Ֆրանսիան դարձել է Ադրբեջանի արտոնյալ գործընկերը:
Radar Media Info Sud Caucase-Արդյո՞ք այս վաճառքն ուղեկցվում էր Ադրբեջանի կողմից ոչ ռազմական նպատակով օգտագործումն արգելելու երաշխիքներով: Կա՞ արդյոք ազգային կամ միջազգային հանձնաժողով `Ադրբեջանի կողմից Spot 7-ի օգտագործման դեմ բողոքարկման համար:
Րաֆֆի Մուսալյան. Չեմ կարծում, որ վաճառքը ռազմական տեսանկյունից երաշխիքներ է պահանջում, քանի որ SPOT 7-ը քաղաքացիական արբանյակ է, բայց ոչ մեկին չեն խաբում։ Վաճառելով SPOT 7-ը Ադրբեջանին `առանց որևէ մեղքի ենթարկվելու, նույնիսկ այնպիսին, ինչպիսին կա Մինսկի խմբի չեզոք անդամ, որը պատասխանատու է Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի լուծման համար, Ֆրանսիան հպարտացել է իր տիեզերական հատվածի ծառայությունը էկոլոգիայի, գյուղատնտեսության հետազոտությունների, լեռնահանքային կամ հիդրավլիկ ռեսուրսների սպասարկմամբ, բայց այս էկոլոգիական ալիբիի ներքո Ալիևը կարողացել է ձեռք բերել բոլոր տեղագրական տեղեկությունները՝ լինի դա զորքերի տեղաշարժի, զորանոցների, եկեղեցիների, հիվանդանոցների կամ դպրոցների գտնվելու վայրի մասին: Նույնիսկ եթե իմանանք, որ SPOT 7-ը անօդաչու թռչող սարքեր ղեկավարելու կարողություն չունի, Ֆրանսիան կարող է ափսոսալ միայն իր կրկնակի խաղի համար, որն ողբերգական է դարձել Արցախի Հանրապետության համար:
SPOT 7-ի այս օգտագործման դեմ որևէ դիմում չկա, բայց երբ մեկը նախընտրում է բիզնես հիմնել սրիկա պետության հետ, պետք է ենթադրել հետևանքները: Սա է պատճառը, որ ես հրավիրում եմ Հայաստանի և Արցախի իշխանություններին օգտվել ֆրանսիական բարեհաճ վերաբերմունքից ՝ խնդրելով մասնակցել Ֆրանսիայի ծրագրին և «Համաստեղություն պլեադներ» ծրագրի միջոցով Արցախի ժառանգության, մշակույթի և կրոնի մոնիտորինգին ՝ ստեղծելով արբանյակային կառավարման կենտրոն Երևանում և անհրաժեշտ կադրերի պատրաստում:
Այսպիսով, Հայաստանն ու Արցախը սեփական տարածքում մուտք կունենան տեղեկատվության նույն մակարդակի, ինչ Ադրբեջանը: Տեղեկատվության այս արդարացի մատչելիությունը միանգամայն տրամաբանական կլինի ՝ հաշվի առնելով Էմանուել Մակրոնի հայտարարությունը Թվիթերում 2020 թ. Նոյեմբերի 19-ին. «Ֆրանսիան պատրաստ է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի շրջանակներում տրամադրել հակամարտությունում մշակութային ժառանգության պաշտպանության, նրա փորձաքննության և ամբողջական աջակցություն էր հայտնում Լեռնային Ղարաբաղի և նրա շրջակայքի մշակութային և կրոնական ժառանգության պահպանմանը»:
Radar Media Info Sud-Caucase -Արդյո՞ք Հայաստանը միջոցներ կունենա նման արբանյակ գնելու կամ միանալու ծրագրին, որը նրան հնարավորություն կտա օգտագործել առաջադեմ և ապագայի տեխնոլոգիաները:
Րաֆֆի Մուսալյան. Ես իմաստ չեմ տեսնում, որ մի փոքր խաղաղ երկիր գնի արբանյակ, դրա արձակումը և դրա ռեսուրսները, որոնք պահանջում են 250-ից 300 միլիոն եվրո: Եթե Հայաստանն ունի նման բյուջե, ես խորհուրդ կտամ դրա փոխարեն օգտագործել այն իր ժողովրդի հարմարավետության համար: Մյուս կողմից, բավականին խելամիտ կլինի ստեղծել հայկական տիեզերական գործակալություն (ՀAԱ) ոչ թե թանկարժեք արբանյակներ պատվիրելու, այլ միջազգային տիեզերական կազմակերպություններին ինտեգրվելու և միջպետական համագործակցություն հաստատելու հնարավորություն:
Radar Media Info Sud Caucase.-Որո՞նք կլինեն նման գործակալության նպատակներն ու մարտահրավերները թե Հայաստանի, եւ թե Ֆրանսիայի համար։
Րաֆֆի Մուսալյան. Ռուսները Արցախում կլինեն հինգ կամ միգուցե տասը տարի ՝ կախված նոյեմբերի 9-ին ստորագրված հրադադարի պայմանագրից: Հայկական տիեզերական գործակալության (ՀAԱ) գերակա նպատակը կլինի Հայաստանը պաշտպանված տարածքի վերածել`միևնույն ժամանակ տիեզերական ոլորտում համագործակցություն զարգացնելով, որը կարևոր է: Հայաստանի կողմից այս տեխնոլոգիական առաջընթացը կարող է ծառայել նաև իր դաշնակիցներին ՝ դրա դիմաց ապահովելով իր բնակչության պաշտպանությունն ու ֆիզիկական ամբողջականությունը: Սա շատ ռազմավարական ոլորտ է, և չի վրիպել ձեր ուշադրությունից, որ Նախագահ Թրամփը ստեղծել է չորրորդ ռազմական բաղադրիչը՝ Տիեզերքը, և դրան հետեւելու են մյուս տերությունները: Իր տարածքն ապահովելուց բացի, նման ծրագրի մեջ մտնելով՝ Հայաստանը կկարողանա վերապատրաստել իր երիտասարդներին, մասնակցել ներհամալսարանական արբանյակային ծրագրերին, խթանել արհեստական բանականությամբ հարուստ նորաստեղծ ձեռնարկությունները:
Ինչ վերաբերում է Ֆրանսիային, ապա այն վերջապես կարող է արդարություն ցուցաբերել ՝ Հայաստանը ինտեգրվելով «Տիեզերական կլիմայի օբերվատորիա» իր նախագծում և ֆինանսապես և տեխնիկապես օգնելով նրան իր տիեզերական գործակալության ստեղծման գործում: Իբրեւ Մարդու իրավունքների հայրենիք, նրա պարտքն ու պատիվն է լինել առաջին Ազգը, որը նախաձեռնել է Արցախի Հանրապետության միջազգային ճանաչումը, նաև խոստումնալից համագործակցություն ծրագրի՝ փրկելով բնակչությունը ծրագրված ցեղասպանությունից և, Նախագահ Մակրոնի խոսքերով, ապահովի «իր մշակութային և կրոնական ժառանգության պաշտպանությունը»:
Հարցազրույցը վարեց Լիզա Թելֆիզյան
« RadarMedia, Info Sud-Caucase » www.radarmedia.info
http://www.radarmedia.info/index.php/analyses/12-doter-l-armenie-d-un-centre-de-controle-satellite-grace-a-une-cooperation-avec-la-france « RadarMedia, Info Sud-Caucase »
www.radarmedia.info http://www.radarmedia.info/index.php/analyses/12-doter-l-armenie-d-un-centre-de-controle-satellite-grace-a-une-cooperation-avec-la-france